Hoàng Lan Chi, 12/2017
?LGT: tôi phải bỏ thì giờ ra xem tài liệu, phỏng vấn để viết bài này. Lý do: ngay những người thế hệ 1,5 trưởng thành ở Mỹ mà cũng không hiểu (non profit) là gì. Họ ngộ nhận và lên án những người đang làm công việc này là “ngồi chờ fund để chi xài”. Mọi người PHẢI ĐỌC để mở mang kiến thức và từ đó có nhận định đúng về người/sự việc xảy ra quanh mình.
?Tóm tắt cho các vị bận rộn: 1) Tổ chức phi lợi nhuận (NPO) là dùng lợi nhuận cho mục tiêu và không chia cho chủ sở hữu hay cổ đông. 2) Cấp khoản (funder) cho các tổ chức NPO là từ liên bang, tiểu bang, các foundation, và các công ty. 3) Để xin được “grant” thì phải tìm tòi trên các “media” xem nơi nào cấp, để viết “proposal” và nộp đúng thời hạn. “Funders” sẽ kiểm tra (audit) mỗi ba tháng để xem NPO có hoạt động đúng hay không.
Vì thế, vài cựu quân nhân không hiểu đã tưởng lầm xin “grant” là nộp đơn xin một khoản tiền rồi tha hồ tự chi cho mình và gia đình thế nào cũng được: điều đó hoàn toàn sai. Quý vị có thể mở một tổ chức NPO và đưa gia đình vào làm nhân viên nhưng để “thắng cuộc” xin được “grant” thì quý vị phải viết “Proposal” thật hay, thật hữu lý, căn cứ vào các “request fro proposal, hay RFP” của các “funders”. Sau đó là funders kiểm tra (audit) thường xuyên.
?Tại sao có các tổ chức NPO? Lý do là chính phủ làm không xuể nên cần có các NPO. Lấy ví dụ, khi bão Katrina xảy ra thì liên bang cấp ngân khoản cho BPSOS và cả tổ chức NPO khác của Đại Hàn, Tàu….Đồng bào VN đến BPSOS sẽ được nhân viên nói tiếng Việt hướng dẫn thì dễ dàng cho đồng bào. Một ví dụ khác là tiểu bang cấp ngân khoản cho các tổ chức NPO về “luyện thi quốc tịch” chẳng hạn.Cư dân Mỹ gốc Việt, Đại Hàn, Nhật, Tàu, sẽ tìm đến các NPO này để được học luyện thi quốc tịch Mỹ bằng ngôn ngữ mẹ đẻ của mình.
?Do đó, những ai nghĩ rằng xin “grant” là dễ thì hãy lập một NPO rồi thử xin xem sao. Ai nghĩ rằng xin “grant” xong rồi CHI tự tung tự tác là đã KHÔNG CÓ KIẾN THỨC VỀ LUẬT PHÁP HK. Ai nghĩ rằng những người lập NPO xin grant là “ăn bám, hút máu” xã hội thì cần xem lại. (Bạn bè, bà con, họ hàng của vài vị này, có bao nhiêu người được giúp đỡ trong các vấn đề sau: thi quốc tịch, xin vốn mở tiểu thương, khám ngừa ung thu vú, chăm sóc sức khỏe cho người cao niên..?). Ai cho rằng XYZ lập NPO thì XYZ có lương nên không việc gì phải cám ơn những dịch vụ có ích do tổ chức của XYZ hoạt động: cũng không đúng. Lý do: đi làm cho công ty sẽ khỏe hơn là điều hành một NPO trừ phi XYZ là người có tinh thần phục vụ xã hội.
Hoàng Lan Chi
***************
?ĐỊNH NGHĨA:
Một tổ chức phi lợi nhuận (non profit organization - viết tắt NPO) là tổ chức không PHÂN CHIA LỢI NHUẬN cho các chủ sở hữu, cổ đông” mà lợi nhuận của nó được tái sử dụng cho mục tiêu của tổ chức.
Các ví dụ của loại tổ chức này có thể là các quỹ từ thiện, hiệp hội thương mại, tổ chức nghệ thuật cộng đồng.
Tổ chức phi lợi nhuận có thể là một tổ chức phi chính phủ và cũng có thể là tổ chức chính phủ. Ví dụ, một quỹ từ thiện có doanh thu từ việc đi quyên góp, vận động các nhà tài trợ để cung cấp dịch vụ y tế cho người nghèo chẳng hạn, một năm giả sử họ quyên góp được 20 Triệu MK, chi phí để triển khai chương trình (gồm cả lương nhân viên, chi phí vận hành) là 10 Triệu, thì số tiền dư ra 10 Triệu sẽ không được phép chia cho các nhân viên hay sáng lập viên của Quỹ, số tiền đó phải được dùng cho những hoạt động tiếp theo của tổ chức ở những năm sau.
?CƠ CẤU TỔ CHỨC:
Tất cả các tổ chức phi lợi nhuận, kể cả các tổ chức từ thiện, đều hoạt động giống như bất kỳ một tổ chức doanh nghiệp nào từ tuyển dụng , kế toán.
?CÓ BAO NHIÊU NPO Ở MỸ
Ở Mỹ hiện có 1.6 triệu tổ chức phi lợi nhuận hoạt động và mỗi năm có thêm 80 ngàn tổ chức mới ra đời. Ngân sách tổng cộng của các tổ chức này lên đến 225-250 tỉ Mỹ kim mỗi năm. Trong đó 10% đến từ chính quyền và 90% đến từ các nguồn đóng góp của tư nhân. Câu hỏi là làm sao một tổ chức phi lợi nhuận có thể lấy được về cho mình một phần của ngân sách to lớn này. ( Trích tài liệu từ TS Nguyễn Đình Thắng vào khoảng 2005)
Có ba cách để có ngân sách cho tổ chức: (1) xin cấp khoản, (2) gây quỹ, và (3) bán dịch vụ hay sản phẩm.
?XIN CẤP KHOẢN
Hai nguồn cấp khoản chính: các cơ quan chính quyền và các sáng hội (foundations).
?A- Chính quyền: có ba cấp: liên bang, tiểu bang và địa phương.
Tóm tắt là xin từ liên bang (ngân khoản dồi dào nhưng khó vì phải cạnh tranh khốc liệt), tiểu bang và địa phương (ngân khoản ít hơn nhưng dễ xin hơn). Các funder (nguồn/người cấp ngân khoản) đều có thông báo công khai và mọi người căn cứ vào đó để nộp (gọi là proposal). Ngân khoản này dù liên bang hay tiểu bang thì cũng là trích từ tiền thuế để cấp cho các NPO nhằm phục vụ xã hội, nhân quần.
Ví dụ 1 : funder là liên bang thông báo sẽ cấp ngân khoản cho việc luyện thi quốc tịch thì các NPO của mọi sắc dân (Đại Hàn, Tàu, VN) muốn xin thì phải vào trang mạng của chính phủ. Sau khi xem các điều kiện của liên bang đưa ra thì các tổ chức NPO phải viết “proposal” và nộp. “Proposal” nào có lý nhất, chứng minh sẽ hoạt động hiệu quả nhất, sẽ được “trúng”.
? B-Funder là các sáng hội (foundation): Đây là những tổ chức phi lợi nhuận không thực hiện chương trình, không cung cấp dịch vụ mà chỉ xin tiền để rồi tài trợ lại cho những tổ chức phi lợi nhuận khác. Hiện nay có khoảng 100 ngàn sáng hội ở Hoa Kỳ, phần lớn rất nhỏ. Một sáng hội nhỏ có thể chỉ cấp ngân khoản tổng cộng vài chục ngàn Mỹ kim một năm. Sáng hội lớn cấp ngân khoản lên đến nửa tỉ mỗi năm.
?C-Funder là các công ty:
Các công ty thường chỉ dành cho các tổ chức nằm trong vùng hoạt động của họ. Chẳng hạn phần lớn các chi nhánh ngân hàng đều có một quỹ nhỏ để tuỳ nghi tài trợ cho những hoạt động văn hoá hay hội hè trong cộng đồng hay để cứu trợ cho người neo đơn. Năm 2002 các công ty tài trợ 12 tỉ Mỹ kim trong khi các sáng hội đóng góp 27 tỉ.
Ví dụ: Citibank ở CA cấp khoản 100.000 MK/năm, trong 3 năm, cho một chương trình “Giúp Tiểu Thương”. Citibank sẽ ra thông báo. Trong đó cũng ghi đầy đủ các điều kiện. Mọi tổ chức NPO muốn xin, cũng phải nghiên cứu, viết “proposal” rồi nộp. Sau khi xem, nhận thấy tổ chức của Đại Hàn có lý và sẽ có hiệu quả cao nhất so với các ứng viên khác (Tàu, VN, Hmong, Mễ…), Citibank sẽ chọn Đại Hàn. Sau đó, Citibank sẽ có audit mỗi hai hay ba tháng.
?VIẾT ĐỀ ÁN (PROPOSAL) LÀ THẾ NÀO
Muốn xin cấp khoản, tổ chức phi lợi nhuận phải viết một đề án theo khuôn mẫu do nguồn cấp khoản (funder) đòi hỏi. Như vậy, điều cần làm trước nhất là biết được những tiêu chuẩn và điều kiện của cấp khoản. Các tiêu chuẩn và điều kiện này được công bố trong bản yêu cầu nộp đề án (request fro proposal, hay RFP) do nguồn cấp khoản phổ biến. Mỗi bản RFP như vậy thông tin về mục đích của cấp khoản, thể lệ và điều kiện nộp đơn, nội dung đòi hỏi, ngân sách tối đa có thể xin, thời hạn thực hiện đề án, hạn chót nộp đơn…
?NGUỒN CẤP KHOẢN KHÁC: GÂY QUỸ
Có hai cách khác để tài trợ cho một tổ chức phi lợi nhuận: gây quỹ và bán dịch vụ hay sản phẩm.
?• Tiền đóng góp của tư nhân, qua gây quỹ, chiếm ¾ (khoảng 160 tỉ mỗi năm) tổng số thu nhập của khu vực phi lợi nhuận. Phần lớn số tiền này được đóng góp cho các tổ chức tôn giáo và những tổ chức lớn như Hội Hồng Thập Tự Hoa Kỳ, Salvation Army, Hướng Đạo Hoa Kỳ.
?• Một cách tạo thu nhập nữa là kinh tài y hệt như một công ty tư nhân. Qua đó các tổ chức phi lợi nhuận cạnh tranh trực tiếp với các dịch vụ hay thương nghiệp tư. Tuy chưa đầy 1% các tổ chức phi lợi nhuận chọn con đường này, con số này gia tăng mỗi năm. Ít ai biết được rằng tổ chức quản trị sức khoẻ Kaiser Permanente, Đại Học Stanford, công ty Mitre, v.v. là những tổ chức phi lợi nhuận vì chúng hoạt động y hệt như một công ty kinh tài. Sự khác nhau chỉ nằm ở chỗ công ty phi lợi nhuận phải đầu tư “lợi nhuận” cho phúc lợi của người dân chứ không được bỏ túi hay dùng cho tư lợi.
? KẾT LUẬN: trên đây là vài khái quát về tổ chức phi lợi nhuận NPO và các vấn đề chung quanh mà chúng tôi tìm tòi và nghiên cứu phần lớn từ bài viết của Ts Nguyễn Đình Thắng. Ô Thắng đã mở vài khóa hướng dẫn cho một số tổ chức NPO khác để họ xin được grant mà hoạt động có ích cho cộng đồng. Có tổ chức thành công và có tổ chức nản lòng vì xin khó quá. Chúng tôi hy vọng bài viết ngắn này sẽ giúp ích vào kiến thức của độc giả để vài vị độc giả không bị hiểu sai rồi đưa đến kết luận sai, hành động sai.
Hoàng Lan Chi
12/2017
